Tranh sơn mài là dòng tranh truyền thống của Việt Nam, đòi hỏi sự tỉ mỉ và kiên trì trong từng chi tiết. Việc tạo nên một bức tranh đòi hỏi sự kết hợp hài hoà giữa kỹ thuật điêu luyện với sự sáng tạo của người nghệ nhân. Cùng tìm hiểu cách làm tranh sơn mài độc đáo trong bài viết dưới đây cùng đội ngũ Sắc Việt Art bạn nhé.
Đôi nét về tranh sơn mài
Tranh sơn mài là loại hình nghệ thuật truyền thống của Việt Nam đã có từ lâu đời, được thực hiện bằng cách sử dụng các chất liệu như sơn ta, vỏ trai, vàng, bạc hay các phẩm màu khác và mài lên bề mặt gỗ.
Không chỉ là sản phẩm nghệ thuật mà còn là biểu tượng của tinh thần văn hoá Việt Nam, với màu sắc rực rỡ và độ bền vượt thời gian. Mỗi bức tranh là sự kết hợp hoàn hảo giữa tay nghề điêu luyện của nghệ nhân và sự sáng tạo trong việc lựa chọn chủ đề, từ phong cảnh, tĩnh vật đến các tác phẩm mang đậm tính trừu tượng và hiện đại.
Tác phẩm sơn mài “Hừng đông”
Xem ngay: +130 Tác phẩm Tranh Sơn Mài nghệ thuật đẹp nhất Việt Nam
Chuẩn bị vật liệu và dụng cụ làm tranh sơn mài
Để tạo nên một bức tranh sơn mài cơ bản, việc chuẩn bị vật liệu và dụng cụ có vai trò quan trọng, ảnh hưởng đến chất lượng và độ bền của tác phẩm. Dưới đây là các vật liệu và dụng cụ cơ bản cần thiết:
1. Sơn ta (sơn mài):
Loại sơn sử dụng trong sơn mài chính là sơn ta, được chiết xuất từ nhựa cây sơn. Sơn ta có độ kết dính tốt, chấm thấm nước và tạo độ bóng mịn đặc trưng cho bề mặt tranh. Khi kết hợp với các chất liệu khác như bạc, vàng, vỏ trai, vỏ trứng tạo nên vẻ đẹp và độ hài hoà tự nhinê cho các nguyên liệu.
Sơn ta
“Sơn ta là linh hồn của tranh sơn mài Việt Nam, mang lại vẻ đẹp trường tồn và sự khác biệt không thể thay thế.”
2. Bột màu:
Bột màu gồm hai màu cơ bản là cánh gián đen và cánh gián đỏ, pha trộn với sơn ta để tại màu sắc khác nhau cho tác phẩm tạo ra màu sắc tự nhiên, bền màu theo thời gian.
Ngoài ra, hoạ sĩ sẽ sử dụng các nguyên liệu khác như vàng, bạc tạo hiệu ứng lấp lánh và sang trọng cho tranh.
Bột vỏ trứng tạo hiệu ứng màu trắng và kết cấu đặc biệt cho tranh
3. Nền vóc:
Thường là gỗ đã qua xử lý hoặc tấm vóc làm từ vải, tạo nền tảng vững chắc cho việc vẽ và khảm. Bề mặt được xử lý kỹ lưỡng để đảm bảo bảo độ mịn, phẳng và khả năng bám dính tốt.
4. Bộ mo, bộ thép:
Một trong những dụng cụ không thể thiếu chính là bộ mo và bộ thép. Bộ mo là bộ mo thẳng và bộ mo chéo.
Bộ mo
5. Giấy nhám
Dùng để mài nhẵn bề mặt tranh giữa các lớp sơn, tạo độ mịn và chuẩn bị cho lớp sơn tiếp theo. Giấy nhám được sử dụng thường xuyên bởi khi vẽ tranh sơn mài cần rất nhiều lớp sơn chồng lên nhau.
6. Dao, búa, vải
Dao khắc cùng để cắt và khảm các vật liệu như vỏ trứng, vỏ sò, lá vàng lên bề mặt tranh, tạo nên các chi tiết độc đáo. Các dụng cụ này không thể thiếu trong quá trình hoàn thiện tấm gỗ thành một bức vóc trước khi đưa tới tay nghệ nhân.
Dụng cụ chế tác tranh
7. Bút vẽ, chổi quét sơn
Để vẽ các chi tiết nhỏ trên bề mặt tranh, tạo nên các hiệu ứng đặc biệt.
Quy trình làm tranh sơn mài
Các bước làm tranh sơn mài đòi hỏi sự tỉ mỉ và kiên nhẫn trong từng giai đoạn. Dưới đây là các bước cơ bản để tạo nên một tác phẩm:
Bước 1: Chuẩn bị vóc (nền tranh)
Lựa chọn chất liệu nền. thông thường sử dụng gỗ hoặc ván ép đã qua xử lý để đảm bảo độ bền và tránh tranh cong vênh. Phủ nhiều lớp sơn lót lên bề mặt nền, mỗi lớp phủ đều được mài nhẵn và để khô tạo bề mặt mịn cho việc vẽ tranh.
Phủ lớp sơn lót
Bước 2: Phác thảo và lên hình
Vẽ phác thảo bố cục và chi tiết của tranh trên bề mặt của tranh bằng bút chì hoặc phấn. Sử dụng sơn mài để vẽ các chi tiết chính theo phác thảo, tạo nền tảng cho các bước tiếp theo.
Phác thảo tranh
Bước 3: Khảm vật liệu trang trí
Sử dụng vỏ trứng, vỏ trai, vàng,… để tạo hiệu ứng đặc biệt. Thực hiện gắn các vật liệu lên trên bề mặt tranh, tạo điểm nhấn và chiều sâu cho tác phẩm.
Sử dụng vỏ trứng khảm lên tác phẩm
Bước 4: Phủ sơn và mài
Phủ nhiều lớp sơn mài trong suốt lên toàn bộ bề mặt tranh để bảo vệ và tạo độ bóng. Sau mỗi lớp sơn, tiến hành mài nhẹ bề mặt bằng giấy ráp và nước để bề mặt trở nên mịn màng và lộ rõ các lớp màu sắc, hoa văn bên dưới.
Mài bóng các lớp sơn
Nguồn gốc tranh sơn mài: Khám phá lịch sử và nét độc đáo tại Việt Nam & Thế Giới
Bước 5: Hoàn thiện
Sử dụng bột than hoặc các chất liệu đánh bóng như sơn phủ bóng để tạo độ bóng loáng cho bề mặt tranh. Xem lại toàn bộ tác phẩm, chỉnh sửa các chi tiết nếu cần để đảm bảo chất lượng và tính thẩm mỹ cao nhất.
Phủ bóng
Những lưu ý khi làm tranh sơn mài
Mặc dù quy trình làm rất công phu, nhưng để đạt được kết quả tốt nhất, người nghệ nhân cần lưu ý một số điểm quan trọng:
- Sử dụng nguyên liệu chất lượng cao, đặc biệt là sơn ta nguyên chất.
- Bảo quản tranh ở nơi khô ráo, tránh tiếp xúc trực tiếp với ánh sáng mặt trời hoặc độ ẩm cao.
- Đảm bảo mỗi lớp sơn được phủ đều và thời gian mài phù hợp để đạt độ mịn tối ưu.
- Nền tranh được làm sạch và phủ sơn lót đầy đủ.
Lời kết:
Bài viết trên đây Mythuatcongnghiep.edu.vn đã chia sẻ cách làm cơ bản, mỗi bước trong quá trình đều đòi hỏi sự tỉ mỉ, kiên nhẫn và tinh tế. Việc nắm vững kỹ thuật sơn mài không chỉ giúp bảo tồn giá trị truyền thống mà còn mở ra nhiều sáng tạo, mang đến những sản phẩm độc đáo và trường tồn với thời gian.
Cập nhật lần gần đây nhất: 26 Tháng 1, 2025
