Tranh sơn mài không chỉ là một loại hình nghệ thuật độc đáo mà còn là biểu tượng của sự giao thoa giữa văn hóa, lịch sử và sáng tạo. Được coi là một trong những di sản quý giá của Việt Nam, tranh sơn mài mang theo mình một câu chuyện dài về nguồn gốc, quá trình phát triển và ý nghĩa sâu sắc. Bài viết này sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn về nguồn gốc tranh sơn mài, từ cội rễ của nó tại Việt Nam đến sự ảnh hưởng từ các quốc gia trên thế giới. Mời các bạn tìm hiểu cùng đội ngũ Sắc Việt Art!
Lịch sử hình thành sơn mài trên thế giới
Sơn mài, hay còn được gọi là “lacquer art,” có nguồn gốc lâu đời ở khu vực châu Á, đặc biệt tại Trung Quốc, Nhật Bản và Hàn Quốc. Mỗi quốc gia đều có cách tiếp cận và phát triển riêng, tạo nên sự đa dạng và phong phú cho loại hình nghệ thuật này.
1. Trung Quốc: Cái nôi của sơn mài
Trung Quốc được xem là nơi khởi nguồn của sơn mài, với lịch sử kéo dài hơn 7.000 năm. Ban đầu, kỹ thuật sơn mài được sử dụng để trang trí đồ gỗ, đồ dùng và các sản phẩm thủ công. Sơn mài ở Trung Quốc thường sử dụng nhựa cây Rhus verniciflua, loại sơn có độ bền cao và bóng mịn.
- Thời kỳ phát triển đỉnh cao: Thời nhà Đường (618-907), khi sơn mài được ứng dụng rộng rãi trong các tác phẩm điêu khắc và đồ nội thất cung đình.
- Phong cách đặc trưng: Họa tiết phức tạp, sử dụng vàng lá, bạc, và các gam màu rực rỡ như đỏ và đen.
Ye Guocai | Núi Xa
2. Nhật Bản: Sự tinh tế trong nghệ thuật sơn mài
Tại Nhật Bản, sơn mài được gọi là “Urushi”, phát triển từ khoảng thế kỷ thứ 3. Người Nhật không chỉ học hỏi kỹ thuật từ Trung Quốc mà còn tạo nên phong cách riêng với độ tinh tế cao.
- Đặc điểm nổi bật: Sử dụng các kỹ thuật như Maki-e (vẽ họa tiết bằng vàng và bạc) để tạo nên các tác phẩm mang vẻ đẹp nhẹ nhàng và thanh lịch.
- Ứng dụng: Ngoài tranh, sơn mài còn được dùng trong sản xuất đồ gia dụng và hộp đựng trang sức.
Tác phẩm “Trăng trong hạt sương”
3. Hàn Quốc: Sơn mài với họa tiết tự nhiên
Tại Hàn Quốc, sơn mài được gọi là “Ottchil” và thường sử dụng nguyên liệu tự nhiên để tạo màu sắc mềm mại. Người Hàn Quốc chú trọng vào các họa tiết hoa lá, động vật, và cảnh thiên nhiên để thể hiện sự hòa hợp giữa con người và môi trường.
Tác phẩm Khúc nhạc đêm của họa sỹ Jeongseon Ha
Nguồn gốc tranh sơn mài tại Việt Nam
Không giống như các loại hình nghệ thuật hiện đại, tranh sơn mài mang trong mình một lịch sử lâu đời, bắt nguồn từ những giai đoạn đầu tiên trong văn hóa Việt Nam.
1. Thời kỳ đầu của tranh sơn mài
Lịch sử tranh sơn mài Việt Nam có thể truy ngược về thời kỳ phong kiến. Ban đầu, sơn mài được sử dụng chủ yếu trong các đồ dùng cung đình, đồ thờ cúng hoặc chạm khắc kiến trúc. Những tác phẩm này thường được thiết kế để thể hiện quyền lực, sự trang nghiêm và tính trường tồn.
Một ví dụ điển hình là các bức hoành phi, câu đối tại các đình, chùa xưa, nơi mà sơn mài không chỉ đóng vai trò trang trí mà còn biểu tượng cho tinh thần văn hóa.
2. Giai đoạn phát triển mạnh mẽ tại Việt Nam
Kể từ thế kỷ 20, đặc biệt là giai đoạn Pháp thuộc, tranh sơn mài đã có bước chuyển mình mạnh mẽ. Dưới sự ảnh hưởng của nền mỹ thuật phương Tây, tranh sơn mài không còn giới hạn trong các bức hoành phi hay đồ vật thờ cúng mà bước vào lĩnh vực hội họa hiện đại.
- Nghệ sĩ tiên phong: Nguyễn Gia Trí, được mệnh danh là “cha đẻ của tranh sơn mài hiện đại”, đã đưa tranh sơn mài Việt Nam vươn tầm quốc tế. Bạn có thể tìm hiểu thêm thông tin về ông tại đây: https://vi.wikipedia.org/wiki/Nguy%E1%BB%85n_Gia_Tr%C3%AD
- Sự kết hợp Đông – Tây: Sự giao thoa giữa phong cách truyền thống và kỹ thuật phương Tây đã làm phong phú thêm loại hình nghệ thuật này.
Vườn xuân
Các làng nghề sơn mài truyền thống tại Việt Nam
Nhiều làng nghề sơn mài truyền thống đã được hình thành và phát triển, góp phần bảo tồn và phát huy giá trị văn hoá. Dưới đây là một số làng nghề sơn mài nổi tiếng tại Việt Nam:
1. Làng nghề sơn mài Hạ Thái
Làng nghề sơn mài Hạ Thái (Xã Duyên Thái, huyện Thường Tín, Hà Nội) có nghề làm sơn mài từ thế kỷ 17. Nổi tiếng với kỹ thuật sơn mài tinh xảo, đồ trang trí nội thất, được sử dụng trong cung đình và quý tộc bấy giờ nên được dân gian lưu truyền nghề “dâng vua”.
Làng nghề Hạ Thái
2. Làng nghề Cát Đằng
Vị trí: Xã Yên Tiến, huyện Ý Yên, Nam Định.
Với hơn 600 năm hình thành và phát triển, sản phẩm của làng nghề Cát Đằng chủ yếu là khảm gỗ, ngai, ỷ, kiệu, tượng tranh,… Với kỹ thuật khảm gỗ độc đáo, được sử dụng trong các nghi lễ tôn giáo và lễ hội.
Làng nghề Cát Đằng
3. Làng nghề sơn mài Tương Bình Hiệp
Vị trí: Phường Tương Bình Hiệp, thành phố Thủ Dầu Một, Bình Dương.
Tương Bình Hiệp là làng nghề sơn mài duy nhất tại miền Nam. Tương Bình Hiệp nổi tiếng với các sản phẩm sơn mài truyền thống và ứng dụng, mang đậm chất tinh xảo phong cách Á Đông.
4. Làng nghề sơn mài Bối Khê (Hà Nội)
Vị trí: Xã Bối Khê, huyện Thanh Oai, Hà Nội.
Với hơn 200 năm lịch sử hình thành và phát triển tranh sơn mài khảm, đồ trang trí nội thất. Làng nghề nổi tiếng với kỹ thuật khảm độc đáo, có giá trị nghệ thuật cao.
Làng nghề Bối Khê
Những làng nghề sơn mài không chỉ sản xuất các sản phẩm sơn mài chất lượng mà còn góp phần bảo tồn và phát huy giá trị văn hoá truyền thống của dân tộc.
Lời kết
Nội dung trên đây là những gì Mythuatcongnghiep.edu.vn đã chia sẻ về nguồn gốc tranh sơn mài. Với bề dày lịch sử, tranh sơn mài Việt Nam và phát triển và biến đổi qua từng thời kỳ, khẳng định vị thế và góp phần làm phong phú thêm di sản văn hoá nghệ thuật dân tộc.
Cập nhật lần gần đây nhất: 26 Tháng 1, 2025
